Je tio �i ni povas respondi jenon. La ebleco de apero de nova lingvo per si mem estas tre duba, kaj komisii al komitato la kreadon de nova lingvo estus tiel same sensence, kiel ekzemple komisii al komitato verki bonan poemon. �ar la kreado de plena, en �iuj rilatoj ta�ga kaj vivipova lingvo, kiu al multaj �ajnas tia facila kaj �erca afero, en efektiveco estas afero tre kaj tre malfacila. �i postulas de unu flanko specialan talenton kaj inspiron, kaj de la dua flanko grandegan energion, paciencon kaj varmegan, senfine aldonitan amon al la entreprenita afero. Multajn niaj vortoj tre mirigos, �ar �ajnas al ili, ke oni bezonas nur decidi al si, ke tablo ekzemple estos bam se�o estos bimk. t. p., k. t. p., kaj lingvo jam estos preta. Kun la kreado de pleneca, ta�ga kaj vivipova lingvo estas tute tiel same, kiel ekzemple kun la ludado sur fortepiano a� kun la trairado de densega arbaro. Al homo, kiu ne konas la esencon de muziko, �ajnas, ke nenio estas pli facila, ol ludi fortepianon, � oni ja bezonas nur ekfrapi unu klavon, kaj estos ricevita tono, vi ekfrapos alian klavon, kaj vi ricevos alian tonon, � vi frapados en la da�ro de tuta horo diversajn klavojn, kaj vi ricevos tutan kompozicion ... �ajnas, ke nenio estas pli facila; sed kiam li komencas ludi sian improvizitan kompozicion, �iuj kun ridego diskuras, kaj e� li mem, a�dante la ricevatajn de li sova�ajn sonojn, balda� komencos komprenetadi, ke la afero iel estas ne glata, ke muziko ne konsistas en sola frapado de klavoj, � kaj tiu heroo, kiu kun tia memfida mieno sidi�is anta� la fortepiano, fanfaronante, ke li ludos pli bone ol �iuj, kun honto forkuras kaj jam plu ne montras sin anta� la publiko. Al homo, kiu neniam estis en granda arbaro, �ajnas, ke nenio estas pli facila, ol trairi arbaron de unu fino �is la dua: kio artifika tie �i estas? �iu infano ja povas tion �i fari: oni bezonas nur eniri, iri �iam rekte anta�en, � kaj post kelke da horoj a� post kelke da tagoj vi trovos vin en la kontra�a fino de la arbaro Sed apena� li eniris iom en la profunda�on de la arbaro, li balda� tiel perdas la vojon, ke li a� tute ne povas elrampi el la arbaro, a� post longa vagado li eliras, sed tute, tute ne en tiu loko, kie li eliri devis. Tiel estas anka� kun arta lingvo: entrepreni la kreadon de lingvo, doni al �i jam anta�e nomon, trumpeti pri �i al la leganta mondo � �io tio �i estas tre facila, � sed feli�e fini tiun �i laboron estas tute ne tiel facile. Kun memfida mieno multaj entreprenas tian laboron; sed apena� ili iom enprofundi�is en �in, ili a� ricevas senordan kolekton da sonoj sen ia difinita plano kaj sen ia indo, a� ili pu�i�as je tiom da malhelpoj, je tiom da reciproke kontra�parolantaj postuloj, ke ili perdas �ian paciencon, �etas la laboron kaj jam plu ne montras sin anta� la publiko.
Ke la kreado de ta�ga kaj vivipova lingvo ne estas tiel facila afero, kiel al multaj �ajnas, oni povas interalie la plej bone vidi el la sekvanta fakto: oni scias, ke �is la apero de Volapuk kaj Esperanto estis grandega multo da diversaj provoj krei artan lingvon internacian; ne malmulte da provoj aperis anka� post la apero de la diritaj du lingvoj; grandegan serion da nomoj de tiuj �i provoj kaj iliaj a�toroj vi trovos en �ia historio de la ideo de lingvo internacia; tiuj �i provoj estis farataj kiel de privataj personoj, tiel anka� de tutaj societoj; ili englutis grandegan multon da laboroj, kaj kelkaj el ili englutis anka� tre grandajn kapitalojn; � kaj tamen el tiu �i tuta grandega nombro nur du, sole nur du atingis efektivi�on kaj trovis adeptojn kaj praktikan uzon! Sed anka� tiuj �i du aperis nur okaze, dank' al tio, ke unu el la a�toroj ne sciis pri la laborado de la dua. La a�toro de la lingvo Esperanto, kiu dedi�is al sia ideo sian tutan vivon, komencante de la plej frua infaneco, kiu kun tiu �i ideo kunkreski�is kaj estis preta �ion oferi al �i, konfesas mem, ke lian energion subtenadis nur tiu konscio, ke li kreas ion tian, kio ankora� neniam ekzistis, kaj ke la malfacila�oj, kiujn li renkontadis en la da�ro de sia laborado, estis tiel grandaj kaj postulis tiom multe da pacienco, ke se Volapuk estus aperinta 5-6 jarojn pli frue, kiam Esperanto ne estis ankora� finita, li (la a�toro de Esperanto) certe perdus la paciencon kaj rifuzus la pluan laboradon super sia lingvo, malgra� ke li tute bone konsciis la grandegan plibonecon de sia lingvo anta� Volapuk.
El �io supredirita vi komprenos, ke nun, kiam la tuta mondo scias, ke du tute plenaj artaj lingvoj jam longe ekzistas, estas tre dube, ke trovi�u iu, kiu entreprenus nun similan Sizifan laboron de la komenco kaj havus sufi�e da energio, por alkonduki �in al feli�a fino, tiom pli, ke lin ne vigligus la espero doni iam ion pli bonan ol tio, kio jam ekzistas. Kiom malmulte da espero havus tia entreprenanto, oni vidas la plej bone el tiuj tre multaj provoj kaj projektoj, kiuj aperis post Esperanto: malgra� ke la a�toroj havis anta� si jam tute pretan modelon, la� kiu ili povis labori, ne sole nenia el tiuj �i provoj eliris el la regiono de projektoj, sed e� jam el tiuj �i projektoj mem oni klare vidas, ke se iliaj a�toroj havus la paciencon kaj povon alkonduki ilin �is fino, tiuj �i laboroj prezenti�us ne pli bone, sed kontra�e, multe malpli bone ol Esperanto. Dum Esperanto bonege kontentigas �iujn postulojn, kiuj povas esti farataj al lingvo internacia (eksterordinara facileco, precizeco, ri�eco, natureco, vivipoveco, fleksebleco, sonoreco k. t. p.), �iu el tiuj projektoj penas plibonigi unu ian flankon de la lingvo, oferante por tio �i kontra�vole �iujn aliajn flankojn. Tiel ekzemple multaj el la plej novaj projektistoj uzas la sekvantan ruza�on: sciante, ke la publiko taksos �iun projekton konforme al tio, kiel al �i rilatos la instruitaj lingvistoj, ili zorgas ne pri tio, ke ilia projekto estu efektive ta�ga por io en la praktiko, sed nur pri tio, ke �i en la unua minuto faru bonan impreson sur la lingvistojn; por tio ili prenas siajn vortojn preska� tute sen ia �an�o el la plej gravaj jam ekzistantaj lingvoj naturaj. Ricevinte frazon skribitan en tia projektita lingvo, la lingvistoj rimarkas, ke ili per la unua fojo komprenis tiun �i frazon multe pli facile ol en Esperanto, � kaj la projektistoj jam triumfas kaj anoncas, ke ilia lingvo(se ili iam finos �in) estos pli bona ol Esperanto. Sed �iu prudenta homo tuj konvinki�as, ke tio �i estas nur iluzio, ke al la malgrava principo, elmetita pro montro kaj allogo, tie �i estas oferitaj la principoj plej gravaj (kiel ekzemple la facileco de la lingvo por la nekleruloj, fleksebleco, ri�eco, precizeco k. t. p.), kaj ke se simila lingvo e� povus esti iam finita, �i en la fino absolute nenion donus! �ar se la plej grava merito de lingvo internacia konsistus en tio, ke �i kiel eble plej facile estu tuj komprenata de la instruitaj lingvistoj, ni ja por tio �i povus simple preni ian lingvon, ekzemple la latinan, tute sen iaj �an�oj, � kaj la instruitaj lingvistoj �in ankora� pli facile komprenos per la unua fojo! La principo de kiel eble plej malgranda �an�ado de la naturaj vortoj ne sole estis bone konata al la a�toro de la lingvo Esperanto, sed �uste de li la novaj projektistoj ja prenis tiun �i principon: sed dum Esperanto prudente kontentigas tiun �i principon la� mezuro de ebleco, penante plej zorge, ke �i ne kontra�agadu al aliaj pli gravaj principoj de lingvo internacia, la projektistoj turnas la tutan atenton nur sur tiun �i principon, kaj �ion alian, nekompareble pli gravan, ili fordonas kiel oferon, �ar kunigi kaj konsentigi inter si diversajn principojn ili ne povas kaj e� ne havas deziron, �ar ili e� mem ne esperas doni ion pretan kaj ta�gan, sed ili volas nur fari efekton.
El �io supredirita vi vidas, ke ne ekzistas e� la plej malgranda ka�zo por timi, ke aperus ia nova lingvo, kiu elpu�us Esperanton, � tiun lingvon, en kiun estas enmetita tiom da talento, tiom da oferoj kaj tiom da jaroj da pacienca kaj varmege aldonita laboro, la lingvon, kiu en la da�ro de multaj jaroj estas jam elprovita en �iuj rilatoj kaj en la praktiko tiel bonege plenumas �ion tion, kion ni povas atendi de lingvo internacia. Sed por vi, estimataj a�skultantoj, tio �i estas ne sufi�a: vi deziras, ke ni donu al vi plenan kaj senduban logikan certecon pri tio, ke la lingvo Esperanto ne havos konkurantojn. Feli�e ni trovas nin en tia situacio, ke ni povas doni al vi tiun �i plenan certecon. Se la tuta esenco de lingvo arta konsistus en �ia gramatiko, tiam de la momento de la apero de Volapuk la demando de lingvo internacia estus solvita por �iam, kaj iaj konkurantoj al la lingvo Volapuk aperi jam ne povus; �ar malgra� diversaj eraroj la gramatiko de Volapuk estas tiel facila kaj tiel simpla, ke doni ion multe pli facilan kaj pli simplan oni jam ne povus. Lingvo nova povus diferenci de Volapuk nur per kelkaj bagateloj, kaj �iu komprenas, ke pro bagateloj neniu entreprenus la kreadon de nova lingvo, kaj la mondo pro bagateloj ne rifuzus la jam tute pretan kaj elprovitan lingvon. En la ekstrema okazo la estonta akademio a� kongreso farus en la Volapuka gramatiko tiujn negrandajn �an�ojn, kiuj montri�us utilaj, kaj lingvo internacia sen ia dubo restus Volapuk, kaj �ia konkurado estus por �iam esceptita. Sed lingvo konsistas ne sole el gramatiko, sed anka� el vortaro, kaj la ellernado de la vortaro postulas en lingvo arta cent fojojn pli da tempo, ol la ellernado de la gramatiko. Dume Volapuk solvis nur la demandon de la gramatiko, kaj la vortaron �i lasis tute sen atento, doninte simple tutan kolekton da diversaj elpensitaj vortoj, kiujn �iu nova a�toro havus la rajton elpensi al si la� sia propra deziro. Jen kial jam en la komenco mem de la ekzistado de Volapuk e� la plej fervoraj Volapukistoj nature timis, ke morga� aperos nova lingvo, tute ne simila je Volapuk, kaj inter la amba� lingvoj komenci�os batalado. Tute alia afero estas kun Esperanto: oni scias � kaj tion �i e� por unu minuto nenia esploranto neas, � ke Esperanto solvis ne sole la demandon de la gramatiko, sed anka� la demandon de la vortaro, sekve ne unu malgrandan parton de la problemo, sed la tutan problemon. Kio do en tia okazo restis por fari al la a�toro de ia nova lingvo, se tia iam aperus? Al li restus jam nenio ol ... eltrovi la jam eltrovitan Amerikon! Ni prezentu al ni efektive, ke nun, malgra� la jam ekzistanta, bonega en �iuj rilatoj, �iuflanke elprovita, havanta jam multegon da adeptoj kaj vastan literaturon lingvo Esperanto, aperis tamen homo, kiu decidis dedi�i tutan serion da jaroj al la kreado de nova lingvo, ke li sukcesis alkonduki sian laboron �is la fino kaj ke la lingvo proponita de li montri�as efektive pli bona ol Esperanto, � ni rigardu do, kian vidon havus tiu �i lingvo. Se la gramatiko de la lingvo Esperanto, kiu donas plenan eblon esprimi en la plej preciza maniero �iujn nuancojn de la homa penso, konsistas tute el 16 malgrandaj reguletoj kaj povas esti ellernita en duono da horo, � tiam kion la nova a�toro povus doni pli bonan? En ekstrema okazo li donus eble anstata� 16 reguloj 15 kaj anstata� 30 minutoj da laborado postulus 25 minutojn? �u ne vere? Sed �u deziros iu pro tio �i krei novan lingvon, kaj �u la mondo pro tia bagatelo rifuzos la jam ekzistantan kaj �iuflanke elprovitan? Sendube ne; en ekstrema okazo la mondo diros: Se en via gramatiko ia bagatelo estas pli bona ol en Esperanto, ni tiun �i bagatelon enkondukos en Esperanton, kaj la afero estos finita Kia estos la vortaro de tiu �i lingvo? En la nuna tempo nenia esploranto jam dubas, ke la vortaro de lingvo internacia ne povas konsisti el vortoj arbitre elpensitaj, sed devas konsisti nepre el vortoj romana-germanaj en ilia plej komune uzata formo; tio �i estas ne por tio, ke � kiel opinias multaj pli novaj projektistoj � la instruitaj lingvistoj povu tuj kompreni tekston skribitan en tiu �i lingvo (en tia afero, kiel lingvo internacia, la instruitaj lingvistoj ludas la lastan rolon, �ar por ili ja tia lingvo estas malplej bezona), sed pro aliaj, pli gravaj ka�zoj. Tiel ekzemple ekzistas grandega nombro da vortoj tiel nomataj fremdaj kiuj en �iuj lingvoj estas uzataj egale kaj al �iuj estas konataj sen ellernado kaj kiujn ne uzi estus rekta absurdo; al ili unisone devas soni anka� �iuj aliaj vortoj de la vortaro, �ar alie la lingvo estus sova�a, sur �iu pa�o estus kunpu�i�o de elementoj, malkompreni�oj, kaj la konstanta regula ri�i�ado de la lingvo estus malfaciligita. Ekzistas ankora� diversaj aliaj ka�zoj, pro kiuj la vortaro devas esti kunmetita nur el tiaj vortoj, kaj ne el aliaj, sed pri tiuj �i ka�zoj, kiel tro specialaj, ni tie �i detale ne parolos. Estos sufi�e, se ni nur diros, ke �iuj plej novaj esplorantoj akceptas tiun �i le�on por la vortaro kiel allasantan jam nenian dubon. Kaj �ar la lingvo Esperanto �uste per tiu �i le�o sin gvidis kaj �ar �e tiu �i le�o granda arbitro en la elekto de vortoj ekzisti ne povas, restas la demando, kion do povus al ni doni a�toro de nova lingvo, se tia estus kreita? Estas vero, ke al tiu a� alia vorto oni povus doni pli oportunan formon, � sed da tiaj vortoj ekzistas tre nemulte. Tion �i oni la plej bone vidas el tio, ke kian ajn el la multaj projektoj aperintaj post Esperanto vi prenus, vi trovos en �iu el ili almena� 60% da vortoj, kiuj havas tute tiun saman formon, kiel en Esperanto. Kaj se vi al tio �i ankora� aldonos, ke anka� la restaj 40% da vortoj diferencas de la Esperanta formo pleje nur tial, ke la a�toroj de tiuj projektoj a� ne turnis atenton sur diversajn principojn, kiuj por lingvo internacia estas treege gravaj, a� simple �an�is la vortojn tute sen ia bezono, � vi facile venos al la konkludo, ke la efektiva nombro da vortoj, al kiuj oni anstata� la formo Esperanta povus doni formon pli oportunan, prezentas ne pli ol iajn 10%. Sed se en la Esperanta gramatiko oni preska� nenion povas �an�i kaj en la vortaro oni povus �an�i nur iajn 10% da vortoj, tiam estas la demando, kion do prezentus per si la nova lingvo, se �i iam estus kreita kaj se �i efektive montri�us kiel lingvo ta�ga en �iuj rilatoj? Tio �i estus ne nova lingvo, sed nur iom �an�ita lingvo Esperanto! Sekve la tuta demando pri la estonteco de la lingvo internacia alkonduki�as nur al tio, �u Esperanto estos akceptita sen�an�e en �ia nuna formo, a� en �i estos faritaj iam iaj �an�oj! Sed tiu �i demando por la Esperantistoj havas jam nenian signifon; ili protestas nur kontra� tio, se apartaj personoj volas �an�i Esperanton la� sia bontrovo; sed se iam a�toritata kongreso a� akademio decidos fari en la lingvo tiajn a� aliajn �an�ojn, la Esperantistoj akceptos tion �i kun plezuro kaj nenion perdos de tio �i: ili ne bezonos tiam de la komenco ellerni ian novan malfacilan lingvon, sed ili bezonos nur oferi unu a� kelkajn tagojn por la ellerno de tiuj �an�oj en la lingvo, kiuj estos faritaj, kaj la afero estos finita.
La Esperantistoj tute ne pretendas, ke ilia lingvo prezentas ion tiom perfektan, ke nenio pli alta jam povus ekzisti. Kontra�e: kiam efektivi�os a�toritata kongreso, pri kiu oni scios, ke �ia decido havos forton por la mondo, la Esperantistoj mem proponos al �i difini komitaton, kiu okupus sin je la trarigardo de la lingvo kaj farus en �i �iujn utilajn plibonigojn, se e� por tio �i oni devus �an�i la lingvon �is plena nerekonebleco; sed �ar ekzistas nenia eblo anta�vidi, �u tiu �i laboro entute sukcesos al la komitato, �u �i ne da�ros senfinan serion da jaroj, �u �i en konsenteco estos alkondukita al feli�a fino, kaj �u la finita laboro en la praktiko montri�os tute ta�ga, sekve kompreneble estus tre malsa�e kaj nepardoneble de la flanko de la komitato, se �i pro la problema estonta�o rifuzus la faktan kaj en �iuj rilatoj finitan kaj elprovitan nuna�on; sekve se e� la kongreso venus al la konkludo, ke Esperanto ne estas bona, �i povus decidi nur la jenon: akcepti dume la lingvon Esperanto en �ia nuna formo kaj paralele kun tio �i difini komitaton, kiu okupus sin je la perfektigo de tiu �i lingvo a� je la kreo de ia nova lingvo pli ideala; kaj nur tiam, kiam kun la tempo montri�us, ke la laborado de la komitato estas feli�e alkondukita al fino kaj post multaj provoj montri�is tute ta�ga, nur tiam oni povus anonci, ke la nuna formo de la lingvo internacia estas eksigata kaj anstata� �i eniras en la vivon la formo nova. �iu prudenta homo konsentos, ke la kongreso povas agi nur tiel kaj ne alie. Sekve se ni e� supozos, ke fina lingvo de la estontaj generacioj estos ne Esperanto, sed ia alia ankora� ellaborota lingvo, en �ia okazo la vojo al tiu lingvo nepre devas konduki tra Esperanto. Sekve resumante �ion, kion ni diris de la komenco �is la nuna minuto, ni turnas vian atenton sur tion, ke ni venis al la sekvantaj konkludoj: